جوان و انس با قرآن

مقدمه :
ویژگیهای انحصاری دوران جوانی که به حق مهمترین دوران حیات انسان است از یک طرف، و همچنین ویژگیهای منحصر به فرد قرآن کریم از طرف دیگر، موضوع «جوان و انس با قرآن» را موضوعی اساسی و با اهمیت جلوه خواهد داد. لذا این هرگز به این معنا نیست که برای سالخوردگان و غیرجوانان انس با قرآن موضوعیت ندارد و اگر کسی در جوانی با قرآن مأنوس نگردید، در پیری این انس ضروری نیست یا حاصل نخواهد شد، بلکه با نگاهی که قرآن به انسان دارد و محتوای تربیتی و سازنده‌ای که برای انسان به ارمغان آورده، بدیهی است که همان عنفوان جوانی بهترین زمان و استثنایی‌ترین فرصت برای انس با قرآن کریم می‌باشد. نوشتاری که در پیش روی دارید این موضوع را در سه بخش مجزی مورد بررسی قرار خواهد داد. در بخش اول ضرورت و اهمیت انس با قرآن در جوانی بررسی خواهد شد، ودر بخش دوم به راههای انس با قرآن اشاره خواهد گردید. آخرین بخش به آفات و آسیبهای موضوع خواهد پرداخت.
در ارائه این موضوع، به آیات نورانی قرآن کریم و احادیث و فرمایشات اهلبیت علیهم السلام که مفسرین واقعی و قرآنهای ناطق می‌باشند استناد خواهد شد ودر عین حال از سخنان و رهنمودهای ارزشمند دست پرورده مکتب قرآن و عترت و احیاگر اندیشة دینی در عصر حاضر، رهبر کبیر انقلاب اسلامی حضرت امام خمینی (رضوان الله علیه) بهره‌برداری خواهد شد و حسب مورد مراجع اعلام می‌گردد.

1- ضرورت و اهمیت انس با قرآن در جوانی

1-1-ویژگیهای دوران جوانی
خصوصیات روحی – روانی و ویژگیهای اساسی این دوران نظر تمامی مکاتب و علوم تربیتی را به خود معطوف داشته است و تمامی ادیان، مذاهب و مکتبهای فکری، بدون استثناء بر این نکته اذعان و اتفاق نظر دارند که زیربنای شخصیت انسانی و شالوده حیات مفید او در زمان جوانی تکوین خواهد یافت و سرنوشت غیرتمند یا ذلت‌بار او در جوانی رقم خواهد خورد. فطرت پاک و بی‌آلایش ، استعداد و نشاط، خودجوشی و خودباوری، خلاقیت و ابتکار، قدرتمندی و خستگی ناپذیری، همه و همه، خصوصیات ارزشمند دوران جوانی هستند که برنامه‌ریزی صحیح و مدبرانه و استفاده درست و به موقع از آنها می‌تواند جامعه انسانی را به فلاح و سعادت برساند و لذا مربیان و معلمان جامعه، رهبران و اندیشمندان دلسوز، و پیامبران و حکیمان الهی همگی در این راستا تلاش نموده ودستورات، رهنمودها والکوهای تربیتی خویش را ارائه نموده‌اند، و در رساندن جامعه به سعادت و پیروزی، جوانان، مهمترین هدف و مخاطبین آنها بوده‌اند. در عین حال با مروری سریع به تاریخ گذشته درمی‌یابیم که جوانان پرشور و با انگیزه، با صداقت ذاتی خود مهمترین حامیان و صادق‌ترین رهروان مصلحان بزرگ و مربیان و انقلابیون جهان بوده‌اند.
شخص رسول اکرم صلی الله علیه و آله می‌فرمایند «جوانان گرد من جمع شده و مرا حمایت کردند و پیران با من مخالفت داشتند» «خالفنی الشیوخ و خالفنی الشباب»
حضرت امیرالمومنین علی علیه السلام در نامه بسیار مهم و تربیتی خود به فرزندشان امام حسن علیه السلام (نامه 31 نهج البلاغه) با تعبیر شیوایی می‌فرمایند: «جز این نیست که قلب نوجوان همچون زمین خالی است که پذیرای هر بذری خواهد بود» بنابراین قلب نوجوان مستعد فراگیری هر گونه آموزه‌ای اعم از حق یا باطل، درست یا نادرست می‌باشد. حضرت امام صادق علیه السلام در تعبیری زیبا و البته از منظری دیگر، قلب انسان را به آینه‌ای صاف و صیقلی تشبیه فرموده‌اند که با هر گناهی نقطه‌ای سیاه و زنگاری برای آینه می‌نشیند و چنانچه انسان از گناه توبه نماید این زنگار پاک می‌شود؛ در غیراین‌صورت این نقاط سیاه کم کم (با تکرار گناه) آینه صیقلی قلب را به جسمی کدر و زنگار گرفته تبدیل می‌نماید و شقات قلب (سیاه دلی) بر انسان عارض می‌گردد بطوری که دیگر قابل اصلاح نخواهد بود.
حضرت امام خمینی (ره) ضمن اینکه جوان را با تعبیر «جدیدالعهد با خداوند» مخاطب قرار میدهند، در اهمیت خودسازی و تربیت و تهذیب نفس در جوانی چنین می‌فرمایند: «شما جوانان از حالا باید شروع کنید به جهاد اکبر و نگذارید که قوای جسمانی از دستتان برود. هرچه قوای جوانی از دست برود، ریشه‌های اخلاق فاسد در انسان زیادتر می‌شود و جهاد مشکل‌تر، جوان زودتر می‌تواند در این جهاد پیروز شود. نگذارید در اصلاح خودتان زمان جوانی به زمان پیری بیفتد. انسان تا قوای جوانیش هست، تاروح لطیف جوانی هست، تا ریشه‌های فساد در او کم است، می‌تواند خودش را اصلاح کند.» ] صحیفه نور – جلد 7، ص 211[
دین مبین اسلام که برنامه سعادت دنیا و آخرت انسانها را به همراه دارد، انسان را دارای فطرتی پاک و حق‌گرا (حنیف) و الهی (فطرت الله التی فطر الناس علیها) می‌داند و در جهت ترغیب انسان به پاک نگاهداشتن ضمیر و فطرت (با عنایت به اینکه دوران جوانی نقش اساسی در این امر دارد)، نگاه ویژه‌ای به دوران جوانی دارد. بطور مثال عبادت اگرچه برای تمامی انسانها امری شایسته و مقبول حضرت حق است ولی برای جوانان (عبادت در جوانی) امری فوق‌العاده محسوب می‌گردد. این نکته در فرمایشات حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سایر معصومین علیهم السلام موج می‌زند که برای نمونه به مواردی اشاره می‌گردد:

ادامه مطلب...

جنگ از دیدگاه قرآن

جنگ یکی از پدیده‏هایی است که جامعه‏شناسان و متفکران اجتماعی پیرامون آن به اظهار نظر پرداخته و جنبه‏های گوناگون آن را از دیدگاههای مختلف مورد مطالعه قرار داده‏اند، اگرچه این عطف توجه بسان سایر پدیده‏ها و مسائل اجتماعی نبوده است و جامعه‏شناسان به این پدیده نسبت به سایر جوانب زندگی اجتماعی کمتر توجه کرده‏اند.اندکی تأمّل در تاریخ جامعه‏شناسی بخوبی بیانگر این امر می‏باشد، به همین دلیل گفته‏اند که در مورد جنگ از لحاظ جامعه‏شناسی مجموعه نظری قابل قبول عامّی وجود ندارد.
با این همه، مطالعاتی که جامعه‏شناسان درباره جنگ انجام داده و نظریاتی که در این زمینه ارائه داده‏اند شامل جوانب گوناگون این پدیده می‏باشد از قبیل:علل ایجاد جنگ، اثرات اجتماعی-اقتصادی جنگ، عواملی که منجر به پیروزی یا شکست در جنگ می‏شود و مانند اینها.مادر این مقاله پس از ذکر مختصر برخی از این نظریات به مطالعه دیدگاه قرآن پیرامون جنگ خواهیم پرداخت.
گروهی از محقّقان و صاحب‏نظران، جنگ را جزء طبیعت آدمی دانسته و سرچشمه ستیزه‏جویی انسان را در سرشت او جستجو می‏کنند، گروهی دیگر بر عکس، جنگ و ستیزه را جزء طبع آدمی ندانسته و معتقدند که بروز این پدیده، علت‏ اجتماعی دارد و زندگی اجتماعی است که انسانها را وادار به جنگ می‏نماید.از این گذشته تکرار جنگ در ادوار تاریخ زندگی بشر، موجب شده که عده‏ای گمان کنند که جنگ یک عنصر پایدار و لازمه زندگی انسان می‏باشد و نظریات خود را بر پایه ضرورت و اجتناب‏ناپذیری مبارزه و کشمکش قرار می‏دهند، نویسندگانی مانند اشتاینمتز (ztemnietS) و گومپلوویچ‏ (zciwolpmuG) از این دسته‏اند 1 ، وعده‏ای را نیز عقیده بر این است که جنگ عنصری پایدار در زندگی انسان نبوده و سرانجام از زندگی بشر حذف خواهد شد.
از جمله کسانی که توجه نسبتةزیادی به جنگ کرده و آراء تقریبا مفصلی در این زمینه ارائه نموده است، ابن خلدون متفکر بزرگ اسلامی و پایه‏گذار واقعی جامعه‏شناسی علمی است، او یک فصل از مقدمه ارزشمند کتاب خود«کتاب العبر...»را مستقلا به بررسی این پدیده اختصاص داده است، یعنی فصل سی و هفتم از باب سوم کتاب اوّل تحت عنوان«در جنگها و روشهای ملتهای مختلف در ترتیب و چگونگی آن»، اگرچه در سایر فصول نیز به‏طور پراکنده به اقتضای بحث، مطالبی راجع به جنگ ابراز نموده است.
ابن خلدون از جمله کسانی است که جنگ را جزء طبیعت آدمی دانسته و می‏نویسد:«باید دانست که انواع جنگها و زد و خوردها از نخستین روزگاری که خداوند مردم را آفریده است پیوسته در میان آنان روی می‏داده است و اصل آن از کین‏توزی و انتقام گرفتن یکی از دیگری سرچشمه می‏گیرد و آن‏وقت وابستگان و خداوندان عصبیّت هریک از دو دسته پیکارکننده به هواخواهی و تعصّب وی بر می‏خیزند.پس هنگامی که بدین سبب دو گروه به نبرد با یکدیگر برانگیخته شوند

ادامه مطلب...

کسانی که جنگ با آنها جایز نیست،
همان طور که قبلا گفتیم یکی از شرایطی که مسلمین را وادار به جهاد با کافران می‏کند، پیمان‏شکنی آنها می‏باشد بنابر این اجازه جنگ با آن دسته از کافران که به مسلمانان پناهنده شده و یا با آنان عهد و پیمان بسته‏اند داده نشده است و خداوند مسلمانان را سفارش به صلح و همزیستی با این دسته از غیر مسلمانان فرموده است: ألا الذین یصلون ألی قوم بینکم و بینهم میثاق او جاؤکم حصرت صدورهم أن یقاتلوکم او یقاتلوا قومهم ولوشاءاللّه لسلطهم علیکم فلقاتلوکم فأن‏اعتزلوکم فلم یقاتلوکم و ألقوا ألیکم السلم فما جعل اللّه لکم علیهم سبیلا. 38
مگر آنان، به قومی که میان شما با آنها عهد و پیمانی است پیوسته باشند یا این که بر این عهد نزد شما آیند که از جنگ با شما و با قوم خودشان که دشمنان شما هستند هردو خودداری کنند و از جنگ دلتنگ باشند، با این دو طایفه از کافران که در حقیقت به شما پناهنده‏اند نباید قتال کنید واگر خدا می‏خواست آنها را بر شما مسلمین مسلط می‏کرد تا با شما قتال می‏کردند.پس هرگاه از جنگ با شما کناره گرفتند و تسلیم شدند در این صورت خدا برای شما علیه آنها راهی نگشوده(جان و مالشان را بر شما مباح نکرده).
و أن احد من المشرکین استجارک فأجره حتی یسمع کلام اللّه ثم ابلغه مأمنه، ذلک بانهم قوم لا یعلمون. 39
و هرگاه یکی از مشرکان به تو پناه آورد که از دین آگاه شود به او پناه ده تا کلام خدا بشنود و پس از شنیدن سخن خدا او را بی هیچ خوف به مأمن و منزلش برسان زیرا که این مشرکان مردمی نادانند(اگر ایمن شده و آیات خدا بشنوند، باشد که ایمان آورند).
بنابراین خداوند مسلمانان را با گروههایی از مشرکان و کافران امر به مصالحه و همزیستی مسالمت‏آمیز فرموده است، این گروهها عبارتند از:کسانی که به مسلمانان حمله و تجاوز نمی‏کنند، کسانی که با دین خدا به مخالفت بر نخیزند، آنهایی که به اجرای سیاست نفاق و اذیت و آزار مسلمین نپردازند، کسانی که با مسلمانان پیمانی بسته و بر پیمان خود استوار مانده و یا به آنها پناهنده شده‏اند، آنها که به قوانین اسلامی احترام گذاشته و به پرداخت جزیه می‏پردازند و کسانی که توبه کرده و تسلیم دین خدا شده 40 و دست از کفر و نفاق بردارند.
2-یک دسته دیگر از آیات قرآن کریم، آنهایی هستند که مسلمانان را به جهاد تشویق کرده و این امر را به عنوان یکی از صفات برجسته مؤمنین و یکی از ملاکهای علوّ درجه در اسلام می‏دانند.این‏جا به بیان این قبیل آیات می‏پردازیم:
أن اللّه یحب الذین یقاتلون فی سبیله صفا کأنهم بنیان مرصوص. 41
خدا آن مؤمنان را که در صف جهاد کافران مانند سدّ آهنین همدست و پایدارند بسیار دوست می‏دارد.
در دو آیه ذیل خداوند مجاهدین را نه تنها مؤمنین حقیقی دانسته بلکه آنان را نزد خداوند متعال دارای مقامی والا معرفی می‏نماید:
والذین آمنوا وهاجروا و جاهدوا فی سبیل اللّه والذین آووا ونصروا أولئک هم المؤمنون حقا لهم مغفره و رزق کریم. 42
وآنان که ایمان آوردند و هجرت گزیدند و در راه خدا کوشش و جانفشانی کردند و هم آنان که مهاجران را منزل دادند و از آنها یاری کردند، آنها بحقیقت اهل ایمانند و هم آمرزش خدا و روزی نیکوی بهشتی مخصوص آنهاست.
الذین آمنوا وهاجروا و جاهدوا فی سبیل اللّه بأموالهم و انفسهم اعظم درجة عندالله و اولئک هم الفائزون. 43
آنان که ایمان آوردند و از وطن هجرت گزیدند و در راه خدا به مال و جانشان جهاد کردند آنها را نزد خدا مقام بلندی است و آنان بالخصوص رستگاران و سعادتمندان دو عالمند.
در این آیه جهاد و کشته شدن در راه خدا را سبب چشم‏پوشی از گناهان مسلمانان و دخول آنها در بهشت جاودان دانسته است:
و قاتلوا و قتلوا لا کفّرنّ عنهم سیئاتهم ولادخلنّهم جنّات تجری من تحتها الأنهار ثوابا من عنداللّه، واللّه عنده حسن الثواب. 44
(آنهایی که)جهاد کرده و کشته شدند همانا بدیهای آنان را بدیهای آنان را بپوشانیم و آنها را به بهشت‏هایی در آوریم که زیر درختانش نهرها جاری است، این پاداش از جانب خدا و نزد خداست پاداش نیکو.

ادامه مطلب...

قرآن کریم و نیکو سخن گفتن

مقدمه
چنان که می‏دانیم آدمی یک خود فردی دارد و آن مجموعه‏ای از اندیشه‏ها، آمال، امیال، خواست‏ها و شهوات اوست که در این قلمرو، کارهای عادی خود را انجام می‏دهد. این مرتبه را می‏توان مرتبه«دانی و حیوانی»او نامید و دیگری خود«علوی، انسانی و ملکوتی»اوست.خود حیوانی و خاکی آدم تنها وسیله و مرکبی برای رسیدن به خود انسانی وی به شمار می‏رود.«اما خود متعالی»انگیزه معنوی و الهی دارد، پایگاه کرامت ذاتی انسان محسوب می‏شود و با این جنبه از وجود خود است که آدمی ارزش، قداست و تعالی پیدا می‏کند.
باری همین خود ملکوتی انسان است که سرچشمه ارزش‏های متعالی و انسانی می‏شود و به اخلاق معنایی فراتر از سود و مصلحت می‏بخشد.بنابراین، با قبول این جنبه از خود انسانی، ارزش‏های اخلاقی انسان اثبات می‏شوند و به منصه ظهور می‏رسند.
در این مقاله، ابتدا کلیاتی را تحت عنوان«نکته‏ها»در خصوص آثار نیکو سخن گفتن و خوش کلامی از زبان پیامبر گرامی اسلام(صلی الله علیه و آله و سلم)و ائمه معصومین (علیهم السلام)می‏آوریم، آن‏گاه به متن قرآن و تفسیر وارد می‏شویم و آیاتی را در زمینه خوش کلامی و با یکدیگر به نیکی سخن گفتن نقد و تحلیل می‏کنیم.

الف)نکته‏ها
در ستایش سخن خوش و نیکو روایات بسیار است.در این‏جا به نمونه‏هایی از آن‏ها به شرح زیر اشاره می‏کنیم:
1.رسول خدا(ص)فرمود: ثلاث من لقی اللّه تعالی‏ بهنّ دخل الجنّة من ایّ باب شاء:من حسن خلقه، و خشی اللّه فی المغیب و المحضر، و ترک المراء و ان کان محقّاً. 1
ترجمه:«سه چیز است که هر که خدا را با آن‏ها ملاقات کند، از هر دری که بخواهد داخل بهشت می‏شود کسی که خلقش نیکو باشد، کسی که در نهان و آشکار از خدا بترسد، و کسی که ترک جدال کند، اگر چه حق با او باشد.»
2.و فرمود:خوش کلامی و اطعام شما را در بهشت جای می‏دهد. 2
3...و فرمود:در بهشت غرفه‏هایی هست که(از درخشندگی)بیرون آن‏ها از درون و درون آن‏ها از بیرون دیده می‏شود. خدا آن‏ها را برای کسانی آماده کرده است که مردم را اطعام کنند و خوش سخن باشند. 3
4...و فرمود:الکلمة الطّیّبة صدقة. 4
ترجمه:«سخن نیکو صدقه است.»
5.امام باقر(ع)فرمود:قولوا للنّاس احسن ما تحبّون ان یقال لکم.
ترجمه:«با مردم به نیکوترین وجهی که می‏خواهید با شما سخن گفته شود، سخن بگویید.»
6.همچنین، پیامبر اکرم(ص) فرمودند 5 :
-سه چیز است که در هر که نیست، کارش انجام نگیرد:تقوایی که وی را از گناه باز دارد، اخلاقی که با مردم بسازد و مدارا کند و حلمی که با آن سبکی را از نادان سبکسر دفع کند.
-خدا مهربان و دارنده رفق است و کسی را که چنین باشد، دوست دارد و آن پاداشی که بر رفق و نرمی می‏دهد، بر عنف و درشتی نمی‏دهد.
-هر کس در کار خود رفق داشته باشد، به آنچه از مردم بخواهد، می‏رسد.
-هر که را رفق و نرمی دادند، خیر دنیا و آخرت به او دادند و هر که را از رفق محروم ساختند، او را از خیر دنیا و آخرت محروم کردند.
7.امام کاظم(ع)نیز فرمودند 6 : «نصف عیش و زندگی آدمی رفق و نرمی است.»
و به تجربه دریافت و مکرر ملاحظه شده است که اموری که با رفق و مدارا اجرا می‏شوند، هرگز با خشونت و درشتی به انجام نمی‏رسند.و هر پادشاهی که به لشکر و رعیت خود مهربان و نرم است، امور مملکت او منتظم و سلطنت او دوام دارد.

ادامه مطلب...

رزق و رزاق از دیدگاه قرآن

مقدمه:
یکی از موضوعات بحث‌انگیز و مهم قرآنی مسأله [رزق و رزاق] می‌باشد. روشن شدن ابعاد این مسأله علاوه بر تصحیح برداشت‌های نادرست و نگرش‌های میانه به فعالیت و تلاش و معشیت انسان جهت داده و فرهنگ کسب رزق قرآنی را در متن زندگانی مردم قرار می‌دهد.

• واژه‌های کلیدی:
رزق؛ رزاق؛ انواع رزق؛ رزق کریم؛ انفاق رزق؛ طیبات رزق؛ رزق بی‌حساب؛ رزاقیت خداوند؛ طلب رزق؛ تقدیر معشیت.

• معنای رزق:
(رزق)، گاهی برعطای جاری در دنیا یا آخرت گفته می‌شود و گاهی به بهره و نصیب و گاهی آنچه به شکم جاندار می‌رسد و با آن تغذیه می‌کند اطلاق می‌شود. (رازق) به خالق رزق و عطاکننده رزق و آن کسی که سبب رزق می‌شود هم گفته می‌شود. بنابراین (رازق) در حقیقت خدای متعال است و به انسانی که در وصول رزق سبب می‌شود هم گفته می‌شود. ولی (رازق) به جز خدای متعال به کسی گفته نمی‌شود.(1) (رزق) در تعبیر دیگر به معنای روزی و هر چیزی که از آن نفع بردارند و موسوم به (جیره) است، گفته می‌شود.(2) و در تعبیر دیگر آمده که علاوه بر معنای معروف، به آمیزه‌ای از عطا و بخشش نیز گفته می‌شود.(3) در وضع اول اختصاص به غذا دارد مانند (و علی المولود له رزقهن و کسوتهن)(4) بر صاحب فرزند [پدر] است که خوراک و پوشش مادر فرزند را بدهد. در این آیه (کسوة) رزق شمرده نشده است و جدا یاد شده. آنگاه معنای رزق توسعه یافته و بر هر چیز نافع و سودمندی که (به شئی و شخص) برسد رزق گفته می‌شود، اگر چه غذا نباشد؛ مانند همه مزایای حیات از مال و جاه و عشیرت و اولاد و جمال و علم و غیره، مانند این آیه: «ام تسئلهم خرجاً فخراج ربک خیر و هو خیر الرازقین»(5) آیا از این مردم درخواست مزد می‌کنی و حال آن که مزد پرورگارت بهتر است و خداوند بهترین روزی‌دهندگان است که در این آیه مزد رسالت که خدا به پیامبرش می‌دهد رزق شمرده شده است. و مانند این آیه: «یا قوم ارأیتم ان کنت علی بینه من ربّی و رزقنی رزقنا حَسَنَا»(6) ای قوم من خبر دهید که اگر من بر دلیل روشنی از جانب پرودگار باشم و رزق نیکویی روزی من کرده باشد… که در آیه، نبوت و علم رزق شمرده شده و شواهد دیگر قرآنی.(7)

• رزاق:
در قرآن کریم آمده است: «انَّ الله هو الرّزاق ذوالقوه المتین»(8) همانا خداوند بسیار روزی دهنده و صاحب نیروی استوار است. آنچه از این آیه حاصل می‌گردد این است که رزق در حقیقت جز به خدای متعال نسبت داده نمی‌شود زیرا مقام، مقام حصر است (منحصر کردن رزاقیت در خدا)(9) و آنجا که رزق به غیرخدا نسبت داده شده، مانند آیه شریفه «وارزقوهم فیها واکسوهم»(10) از مال سفیهان به اندازه نیازشان به آنها روزی و پوشاک بدهید، از قبیل نسبت به غیرحقیقی است.(11) چنانکه ملک و عزّت به حسب ذات از آن خدای متعال است و برای غیر خدا به وسیله اعطاء و اجازه اوست. پس تنها خدا رزّاق است.(12)

• انواع رزق:
رزق برحسب اعتبارات به انواع مختلف تقسیم می‌شود:

الف: رزق حلال و رزق حرام:
- رزق حلال: به رزقی گفته می‌شود که از طریق مشروع (طبق نظر دین) به دست آمده باشد.
- رزق حرام: به رزقی گفته می‌شود که از طریق نامشروع و برخلاف نظر دین به دست آمده باشد.
در این ارتباط رسول گرامی اسلام (ص) فرموده‌اند: «العبادة سبعون جزء وافضلها جزء طلب الحلال»(13) – عبادت هفتاد بخش است و بهترین بخش آن طلب رزق حلال است). همچنین حضرت فرموده‌اند: «مَنْ اکل من کدّیده حلالاً فتح له ابواب الجنّة یدخل من ایها شاء»(14) هر کس از دسترنج خود به طور حلال روزی بخورد خداوند درهای بهشت را به روی او می‌گشاید که از هر دری می‌خواهد وارد شود. و همچنین حضرت فرموده‌اند: «طلب الحلال فریضة علی کل مُسلم و مُسلمه»(15) طلب روزی حلال بر هر مرد و زن مسلمانی واجب است. و هرکس از حلال بخورد فرشته‌ای بر سر او می‌ایستد و برای او استغفار می‌کند تا از خوردن فارغ شود.(16)
رسول گرامی (ص) اسلام در باره رزق حرام فرموده‌اند: «من اکتسب مالاً من غیر حله کان زاده الی النار»(17) هر کس مالی را از غیر حلال به دست بیاورد همان توشه او به سوی آتش دوزخ است. همچنین فرموده‌اند که خدای تبارک و تعالی فرموده است: «هر که باک نداشته باشد که از چه راهی دینار و درهم به دست می‌آورد من هم باکی ندارم که روز قیامت از کدام در او را به دوزخ وارد کنم».(18) همچنین حضرت فرموده‌اند: «هرگاه لقمه‌ای از حرام در شکم بنده قرار گیرد هر فرشته‌ای در آسمان‌ها و زمین او را لعنت می‌کند.» (19)
- سؤال قابل طرح این است که اگر روزی دهنده هر بنده‌ای خداست و آنکه از راه حرام کسب معاش می‌کند گناهکار است، چگونه خداوند نسبت گناه (روزی او را به خود) می‌دهد و حال آنکه به حسب عقل و نقل هر نسبت گناهی از خدا نفی شده است و او منزه است از اینکه چیزی را نهی کند و آنگاه به آن فرمان دهد و یا چیزی را نهی کند و راه رزق را در آن منحصر سازد؟
پاسخ این سؤال این است که رازقیت عامی که خداوند در قرآن بیان فرموده(20) برحسب تکوین است نه تشریع، توضیح اینکه: همه چیزهایی که آدمیان یا موجودات دیگر در این عالم از آن بهره می‌برند خداوند آفریده و راه استفاده از آنها را برای ایشان مقرر فرموده است، هرچه هر انسانی می‌خورد و می‌نوشد و می‌پوشد و… خدا آفریده و در دسترس او قرار داده است، پس خداوند رازق و رزاق همه است، مؤمن باشد یا کافر، متقی باشد یا فاجر.
ولی برحسب تشریع، خداوند مقرر فرموده که این مواهب خدادادی را از راه مشروع، یعنی مطابق دستور او به دست آورند و به طریق مشروع هم مصرف کنند، و در این صورت است که رزق به صفت حلال متصف می‌گردد، و هرگاه از طریق نامشروع به دست آورند و مصرف کنند به صفت حرام متصف می‌گردد، و از این جهت روانیست به خدا نسبت داده شود، هرچند برحسب تکوین و آفرینش هر دو از خداست.

ادامه مطلب...

مبانی و مراتب فهم قرآن

برای آن که فهم درست و روشمندی از کلام الهی داشته باشیم و گرفتار گرداب مهلک رویکردهای انحرافی در تفسیر قرآن نشویم، لازم است مبانی و اصولی را رعایت کنیم و هر تفسیری را که با آن‏ها مطابق بود، بپذیریم و برداشت‏های دیگری را که به طور کلی یا جزئی با آن‏ها مخالفت داشت، کنار بزنیم.
چنین است که به جوهر و گوهر هدایتگری قرآن دست خواهیم یافت.در غیر این صورت، نه تنها به هدایت دست نخواهیم یافت که به ضلالت کشیده خواهیم شد.
از این‏رو، نوشتار حاضر بر آن است که در حوزه مبانی فهم قرآن به پژوهش بنشیند و خواننده را به یافتن راهکارهای فهم روشمند وحی رهنمون شود.

مبانی فهم قرآن
در بحث از مبانی فهم قرآن، به نکات و مباحثی نظر داریم که با پذیرش آن‏ها به این نتیجه دست می‏یابیم که، قرآن قابل فهم است و فهم آن، حداقل در لایه‏های آغازین، در قدرت و طاقت عقل متدبران است.
اما آنچه اهمیت این بحث را موجب می‏شود، این است که فرقه‏ها و گروه‏هایی عقیده داشتند، بخشی از آیات نظیر آیات متشابه قرآن و به ویژه آیاتی که در بحث از صفات خداوند مطرح می‏شوند را نمی‏توان فهمید.از این‏رو، یا نقش عقل را در فهم این بخش از معارف قرآن تعطیل کرده‏اند و یا بر ظواهر این آیات جمود ورزیده‏اند که موجب قول به تجسیم خداوند، عدم عصمت انبیا، جبر و...شده است. 1
در تفکری دیگر، آیات را فقط از مجرای معصومان باید فهمید و برداشت‏های دیگر قرآنی که از غیر این ناحیه هستند، باطل و نادرست خواهند بود. 2
هر یک از خطوطی که به عنوان مبنا در ادامه آورده می‏شود، به گونه‏ای با بحث فهم عمومی قرآن از یک سو و فهم صحیح و روشمند وحی از دیگر سو ارتباط وثیق دارد.

مبانی نخست
هدف از نزول قرآن، هدایت نسل بشر و خارج ساختن او

مبانی و مراتب فهم قرآن
تحقیق و نگارش:علی اسعدی‏ از ظلمات به سوی نور بوده است(مائده، 16).از این‏رو خدای متعال کتاب خود را: «هدی»، «نور»، «رحمت»، (جاثیه، 20)«شفا»(فصلت، 44)و...نامیده است.
بنابراین کتابی که خود نور است و روشنگر، و برای هدایت عموم مردم نازل شده، نمی‏تواند برای مردم غیرقابل فهم باشد.

مبنای دوم
مخاطب قرآن، همه انسان‏ها در همه عصرها و قرن‏ها هستند و قرآن اختصاص به گروهی خاص ندارد.نظر به خطاب‏های:«یا أیها الناس»، «یا عباد»، «یا اهل الکتاب»، «یا بنی اسرائیل»، «یا ایها الذین آمنوا»و«یا أیها النّبی»بیان فوق به اثبات می‏رسد.
وانگهی فهم قرآن، همه مخاطبان را شامل می‏شود؛البته با رعایت شروط و اصول لازم.بنابراین، این سخن صحیح نیست که بگوییم، «مخاطب قرآن همه انسان‏ها هستند، اما فهم قرآن ویژه عده‏ای خاص است و عموم مخاطبان قرآن باید آیات را از طریق این عده درک کنند»، چرا که دلایل زیر ادعای فوق را رد می‏کنند.
الف)دلایلی که در اثبات عمومی بودن زبان قرآن مطرح می‏شوند، مانند:«نور»، «تبیان بودن»، «دعوت قرآن به تدبّر»و«دعوت به تحدی»
ب)حدیث ثقلین که به وضوح انسان‏ها را به تمسک به قرآن، همانند اعتصام به سنت فرا می‏خواند:«ما إن تمسکتم بهما لن تضلّوا بعدی» 3 ، «مادام که به قرآن و سنت چنگ زنید، بعد از من گمراه نمی‏شوید.» ج)روایاتی که عرضه اخبار متعارض بلکه مطلق اخبار، هر چند متعارض نباشند، را بر قرآن تأکید می‏کنند.نظر به این که امام صادق(ع)فرمودند:«کل شی‏ء خالف کتاب الله، باطلّ» 4 ، «هر چیزی که با کتاب خدا مخالفت داشته باشد، باطل است.»
امامان معصوم(ع)شاگردان و مخاطبان خود را در هر زمینه‏ای به قرآن کریم ارجاع می‏دادند.این ارجاعات در زمینه‏های گوناگون:عقاید و معارف، مسائل حقوقی، مسائل فقهی و...صورت گرفته‏اند.به طور مثال زراره از امام صادق(ع)سؤال می‏کند:«به من خبر دهید از کجا گفتید که مسح به قسمتی از سر و پا جایز است.»
ایشان پاسخ دادند:ای زراره!مسح به بعض سر، به خاطر مکان«باء»در آیه‏«و امسحوا برؤوسکم و ارجلکم»(مائده، 6)، «مسح کنید سر و پاهایتان را...»است.یا در زمینه مسائل حقوقی، استشهاد حضرت زهرا(س)به آیات فراوان، در خطابه‏ای که در استرداد فدک ایراد فرمودند 5 و نمونه‏های فراوان دیگر که دلالت بر فهم‏پذیری قرآن برای عموم دارند. 6
نکته دیگر در این‏باره، این که، ظرفیت‏ها در فهم قرآن تفاوت می‏کند.این تفاوت ظرفیت‏ها هم در تفاوت سطح علمی افراد است و هم تفاوت سطح روحی و معنوی.چرا که قرآن کریم یک کتاب ساده نیست که هر کسی چند بار آن را بخواند، ادعا کند تمام محتوایش را فهمیده است، بلکه کتابی عمیق است که هر کس بر حسب ظرفیت روحی و معنوی خود از آن بهره می‏گیرد.به این خاطر که فهم کامل و عمیق قرآن نیازمند کشف حجاب‏ها و تثبیت اوصاف و ملکات نفسانی است؛ کشف حجاب‏هایی نظیر:
الف)«ظلم»:«و ما یجحد بآیاتنا الا الظالمون»، «آیات ما را جز ظالمان انکار نمی‏کنند»؛«و جحدوا بها و استیقنتها انفسهم ظلما و علوا»(نمل، 14)، «و با آن که‏ دل‏هایشان بدان یقین داشت، از روی ظلم و تکبر آن را انکار کردند.»
ب)«استکبار»که نتیجه و میوه گناهان است:«سأصرف عن آیاتی الذین یتکبرون فی الارض بغیر الحق...»(اعراف، 146)، «به زودی کسانی را که در زمین به ناحق تکبر می‏ورزند، از آیاتم رویگردان می‏سازم».
ج)«بی‏توجهی به گناهان»:«و من اظلم ممن ذکر بآیات ربه فاعرض عنها و نسی ما قدمت یداه انا جعلنا علی قلوبهم اکنّة ان یفقهوه و فی آذانهم و قرا»(کهف، 57)، «کیست ستمکارتر از آن کس که به آیات پروردگارش پند داده شد و از آن روی برتافته و دستاورد پیشینه خود را فراموش کرده است؟ ما بر دل‏های آنان پوشش‏هایی قرار دادیم تا آن را در نیابند و در گوش‏هایشان سنگینی...»
د)«فسق»(بقره، 99).
ه)«کفر و شرک»(عنکبوت، 47).
و)«پیروی از هوای نفس»، و«تمسخر آیات الهی».
(محمد، 16؛لقمان، 6 و 7)

شرایط فهم قرآن

ادامه مطلب...

عـلـوم قـرآن و قـرآن پـژوهـی; اهمیت، جایگاه و تنگناها

اشاره
جناب حجة الاسلام و المسلمین محمود رجبی چهره ای آشنا، صمیمی و متواضع و از جمله استادان ممتاز و قرآن پژوهان حوزه علمیه و مدیر گروه «علوم قرآن و تفسیر» در «مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)» است که از سال 1344 تاکنون در حوزه علمیه قم مشغول به تحصیل، تحقیق و تدریس می باشد. ایشان پس از اتمام سطح حوزه در دروس خارج فقه و اصول، از محضر استادان بزرگواری همچون مرحوم حاج شیخ مرتضی حائری(ره)، مرحوم آیة الله حاج شیخ کاظم تبریزی و آیة الله وحید خراسانی و آیة الله مؤمن قمی بهره مند گردید. در کنار دروس حوزوی، به دلیل احساس نیاز و نبوغ سرشار و با برنامه ای منظم و هدایت شده، به سمت علوم روز کشیده شد و پس از آشنایی با حضرت آیة الله مصباح یزدی ـ دام عزه ـ به اشاره معظمٌ له، دوره هفت ساله «مؤسسه در راه حق» را با موفقیت سپری نمود. با تأسیس «دفتر همکاری حوزه و دانشگاه»، در گروه علوم اجتماعی آن دفتر و نیز در «بنیاد فرهنگی باقرالعلوم(ع)» و سپس در «مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)» مسؤولیت گروه «علوم قرآن و تفسیر» را عهده دار شد. به توصیه استاد مصباح ـ دام عزه ـ از سال 1348 به تدریس و از سال 1352 به پژوهش و تدریس در زمینه علوم قرآن و تفسیر روی آورد و از سال 1361 ارتباط نزدیک و مستمری با دانشگاه برقرار کرد و در دانشگاه های تهران، شهید بهشتی، علاّمه طباطبایی و علوم پزشکی به تدریس مشغول گردید. اینک ایشان از جمله اعضای شورای بررسی متون درسی و رئیس کمیته علوم اجتماعی می باشد که به بررسی و نقد علمی و ارزشی متون و منابع درسی دانشگاهی می پردازد.
جناب استاد بیش ترِ عمر با برکت خود را در هدایت، راهنمایی و مشاوره طلاب و دانشجویان جوان سپری نموده و به تدریس اشتغال داشته، اما آثار ماندگار و ارزشمند متعددی نیز از ایشان به زیور طبع مزین گشته است که مواردی از آن عبارت است از:
1. چند درس درباره ایدئولوژی اسلامی با همکاری آقایان محمدی عراقی و اکبر میرسپاه; 2. چند درس پیرامون شناخت قرآن با همکاری محمدی عراقی و اکبر میرسپاه; 3. ترجمه کتاب ریشه های عقب ماندگی و ضعف مسلمین، نوشته سمیع عاطف الزین; 4. درآمدی بر جامعه شناسی اسلامی با همکاری چند تن از استادان حوزه و دانشگاه; 5. تاریخچه جامعه شناسی با همکاری محمدی عراقی و اکبر میرسپاه; 6. مبانی جامعه شناسی با همکاری محمدی عراقی و اکبر میرسپاه; 8. تهیه و تدوین معارف قرآن، قرآن شناسی، اثر استاد علاّمه مصباح یزدی; 9. انسان شناسی; 10. شناخت قرآن.
علاوه بر این، ایشان بر اجرای ده ها طرح پژوهشی و راهنمایی و مشاوره بیش از پانزده رساله در حوزه های علوم اجتماعی و علوم قرآن و تفسیر نظارت داشته که همگی دفاع شده است. آنچه در پی می آید حاصل مصاحبه با ایشان در زمینه معرفی رشته «علوم قرآن و تفسیر» در «مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)» و پیشینه آن و نیز نقش قرآن و قرآن پژوهان در جامعه امروز و مباحثی حول این موضوعات است که آن را به قرآن پژوهان اهل معرفت تقدیم می داریم. معرفت

ادامه مطلب...

معرفت: آیا خود افراد هم مستقیماً می توانند از قرآن استفاده کنند یا نیاز به واسطه ای هست؟
حجة الاسلام رجبی: هر کتابی که برای توده مردم نوشته شده باشد تنها شرط فهم آن، آشنایی با زبان آن کتاب و برخورداری از قدرت درک و دقت است. اما وقتی کتابی محدود به توده مردم نیست و می خواهد همه قشرها را هدایت کند و به فرمایش مرحوم علاّمه طباطبائی، برای یک حقوق دان منبع حقوقی است، برای یک فیلسوف راهنمای بحث های عقلی است و همین طور دانشمندان رشته های دیگر، این کتاب نه تنها یک راهنما، بلکه یک معجزه است; کسی که با تخصص ویژه خود وارد قرآن می شود می بیند که مطالب شگفت انگیزی در آن وجود دارد که حتی دانشمندان و محققان نمی توانند به این حد از معرفت دست یابند و آن را ارائه بدهند. چنین کتابی که می خواهد همه را هدایت کند، دارای درجات است; یک سطح آن در سطح عموم است که اگر کسی زبان عربی را به خوبی بداند و بر ادبیات عرب دقیقاً مسلط باشد، می تواند به سطح اول از فهم قرآن دست یابد. این همان چیزی است که در بعضی روایات آمده است: «فالعباراتُ للعوامِ»;( ) برای توده مردم، فهم قرآن در حد عبارت ظاهری امکان پذیر است. اما قرآن در این حد خلاصه نمی شود; درجات دیگری نیز دارد که با این حد از معلومات دست یافتنی نیست و نیاز به معارف بالاتر و صفای باطن فراتری دارد. از سوی دیگر خود آیات هم چنان که در بعضی از روایات هم آمده، چند قسم است: برخی از آیات را به روشنی نمی توانیم بفهمیم، حتی گاهی مفسران بزرگ هم در فهم بعضی آیات دچار مشکل می شوند. بنابراین، چنین نیست که هر آیه ای را هر کسی بتواند بفهمد. می توان گفت یک تقسیم بندی عرضی داریم و یک تقسیم بندی طولی; یک تقسیم بندی افقی داریم، یک تقسیم بندی عمودی و در هر دو سو، یک مقطع برای کسانی است که با ادبیات عرب آشنا بوده و بخواهند قرآن را بفهمند. اگر کسی از سر لجاج و عناد و غرضورزی و سوء استفاده بخواهد سراغ قرآن بیاید و با آن معارضه کند، بسیاری از حقایق آن را نمی فهمد. این نکات در روایات آمده، در خود آیات هم به آن اشاره شده است. بر این اساس، در حدی از فهم قرآن، که حد توده مردم است. هیچ قید و شرط و شیوه خاصی وجود ندارد; به همین دلیل قرآن تحدی می کند و مشرکان هم سخن قرآن را می فهمند و برمی آشوبند و یا دیگر اقشار توده مردم به حقایق آن پی می برند و تسلیم می شوند. البته این گونه نیست که هر کس هرچه دلش بخواهد بگوید و آن را به قرآن نسبت دهد، باید با عبارات قرآن طبق قواعد زبان عرب و عرف گفتوگو عقلایی سازگار باشد و هر کس ضرورت رعایت این نکات را درک می کند و کسانی که بی حساب حرف می زنند و نسبت هایی می دهد اکثر قریب به اتفاقشان این حقیقت را درک می کنند: «ان الانسان علی نفسه بصیره» هم افراد توده مردم و هم برخی از خواص که گاه برداشت های انحرافی می کنند و گرایش های سیاسی و غیره آنان را به این امور می کشاند خود خوب درک می کنند که عیب کار کجاست; به قول مولانا اگر خود توان پی بردن به عمق آیات را ندارند ولی می دانند که آنچه می گویند اشتباه است:
تو نمی دانی که آن اشتر کجاست لیک دانی کین نشانی ها خطاست
هر کس ادعا می کند که قرآن مطلبی را می گوید، باید بتواند مستند به تعابیر آن، نکات ادبی آن و قواعد محاوره ای عقلا باشد. اگر چنین شد، معنایش آن است که روش و معیار خاصی وجود دارد و فهم قرآن ذوقی و سلیقه ای نیست و در این صورت، قرائت های مختلف ـ که امروزه مطرح است ـ حرف باطلی خواهد بود. قرائت های مختلف به این معنا که هر کسی برداشتی داشته باشد و معلوم نباشد که کدام حق است و کدام باطل یا همه حق است و همه بخشی از حق را دارند و معیاری هم برای تشخیص حق و باطل آن ها در دست نیست، این سخن نادرستی است. این در جایی است که بگوییم برای فهم ظاهر و برداشت از قرآن، هیچ معیاری نداریم، هر کس طبق ذوق و سلیقه اش چیزی می گوید، در صورتی که بحث تفصیلی و مستدل در جای خود در کتاب های اصولی مطرح شده است که استفاده از قرآن در حد اولیه اش هم باید مستند به قواعد و اصول خاص خود باشد. منتهی هر قدر بخواهیم فهم ها عمیق تر باشد، نکات و قواعد عمیق تری می طلبد و تخصص لازم دارد; مانند هر رشته علمی دیگر که نیاز به تخصص دارد. در این فرصت کوتاه نمی توان به دلایل نیاز به تخصص در فهم آیات پرداخت; زیرا خود یک فرصت جداگانه ای می طلبد. ولی اجمالاً چنان که گفته شد باید مقدمات و تخصص لازم در فهم را فراهم ساخت. تسلط به زبان عربی و قواعد ادبیات عرب، رعایت اصول محاوره عقلایی، شناسایی دقیق قراین کلام و بهره گیری از آن ها و معیار قراردادن مطالب معتبر، فراگیری علوم مورد نیاز و شیوه استفاده از منابع تفسیر و نیز شیوه و مراحل تفسیر اموری است که برای فهم دقیق آیات قرآن ضرورت دارد.

ادامه مطلب...

عوامل ایجاد و سلب آرامش

آن چه پرسش این نوشتار را تشکیل می دهد، این مطلب است که چرا آدمی پس از این همه تلاش و کوشش که به آسایش می رسد آن را به سرعتی باورنکردنی از دست می دهد. چه علل و عوامل درونی و بیرونی سبب می شود که آسایش از آدمی و یا جامعه ای سلب شود؟ در نهایت دیدگاه قرآن درباره علل و عوامل سلب آسایش چیست؟ مطلب را با هم از نظر می گذرانیم:

اهداف و مقاصد رفتاری انسان
انسان هماره دغدغه خوشبختی و سعادت دارد. تفسیری که از این کلمه از سوی همه فرهیختگان داده شده بیانگر آن است که اگر برای انسان انگیزه های حرکتی متعددی فرض شود که به عنوان اهداف و مقاصد وی مورد نظر است، دو امر سرلوحه این اهداف و مقاصد تلاش بشر است که عبارتند از آرامش و آسایش است. از این روست که مقصد هر تلاشی و کوششی در وهله نخست دست یابی به امنیت های روحی و روانی و جسمی و جانی و مالی و در سطح بالاتر امنیت ملی و جهانی و در افق و کرانه ای دورتر امنیت و آرامش جاودانه در دنیا و آخرت است. در گام دوم انسان می کوشد تا همه ابزارهای آسایش خویش را فراهم آورد و از نظر غذایی و خورد وخوراک و خواب شرایطی را فراهم آورد که بی رنجی یا در کم ترین رنجی همه آن چه نیازهای جسمی او را برآورده می سازد تامین باشد.
بر این اساس است که تمام ذهن و برنامه و تلاش های بشر مصروف فهم و درک و تحقق این دو عنصر حیاتی در زندگی است. محدودیت های دنیوی و عوامل متعدد درونی و بیرونی همواره این دو مقصد آدمی را حتی پس از دست یابی به آن مورد تهدید جدی قرار می دهد. بسیاری از انسان ها پس از دست یابی به آرامش و آسایش ناگهان دچار بحران می شوند و آن چه را عمری برای آن تلاش کرده اند به یک باره از دست می دهند.
مشکل مهم تر و اساسی تر این است که ظرفیت زندگی در دنیا به آدمی فرصت این را نمی دهد تا درباره مفهوم آسایش و آرامش مطلق بیندیشد؛ زیرا مرگ همه آن چه فراهم آورد به یک باره از وی سلب می کند و او را به دیار نیستی می برد. این گونه است که آدمی در حالتی از تضاد تلاش و بیهودگی دست و پا می زند. از سویی خواسته اساسی و اصلی هر حرکت و انگیزه تمام تلاش و کوشش بشر دست یابی به آسایش و آرامش و خوشبختی است که پایدار نیست و در نهایت چیزی که نصیب و بهره آدمی می شود، اموری نسبی است که از ثبات برخوردار نمی باشد و هر دم و آنی ممکن است که به تندباد رخدادها و حوادث طبیعی و غیرطبیعی از وی گرفته شود؟ ازاین روست که اندیشه جهان پایدار دیگر در آدمی تقویت شد و آموزه های وحیانی پیامبران (ع) این معنا را تشدید کرد. این گونه است که آدمی افزون بر طلب خوشبختی در دنیا در اندیشه خوشبختی و سعادت پایدار در جهان دیگر فرو رفت و چاره جویی برای دست یابی به آن را هدف خویش قرار داد.

ادامه مطلب...

جنون در آموزه های قرآن

بیماری تماس با شیطان آنچه درباره جنون باید بدانیم
اشاره : در جهان امروز افراد بی شماری را می توان یافت که دچار بیماری افسردگی هستند. برخی از اندیشمندان غربی و روان شناسان بر این باورند که در جهان امروز بیش از 75 درصد مردم به نوعی از بیماری افسردگی و به سخن دیگر از دیوانگی رنج می برند. این بدان معناست که بیماری روحی و روانی بیشترین شمار مردمان را دربر می گیرد و انسان بیش از آن که دچار بیماری های جسمی و بدنی باشد از بیماری های روحی و روانی رنج می برد.
به نظر می رسد که برخلاف باورهای روان شناسان، این بیماری ها تنها به حوزه روان مرتبط نباشد و ارتباط تنگاتنگی با حوزه بیماری های روحی داشته باشد. به این معنا که می بایست میان بیماری های روحی و بیماری های روانی تفاوت و تمایزی محسوس قائل شد؛ چنان که میان بیماری های جسمی و روانی این دسته بندی انجام شده است .
بیماری های روانی به آن دسته از بیماری هایی گفته می شود که با روان یعنی نفس مرتبط با جسم مرتبط می باشد و متاثر از عالم فیزیک و طبیعت بشری است و می توان آن را در حوزه نرم افزاری جسم جست وجو کرد. به سخن دیگر روان عبارت است از عالم برزخ میان جسم و روح. در این عالم و نشاه که برخی از خصوصیات روح و برخی از خصوصیات جسم در آن دیده می شود، نشانه هایی از هر دو بعد انسانی را می توان یافت. از این روست که می توان با ابزارهای فیزیکی ولی نرم همانند تعبیر قدرت نرم از آن آگاه شد و به شناخت و آگاهی نسبی آن دست یافت.
به سخن دیگر روان نرم افزاری فیزیکی و جسمی است که در عالم برزخ قرار می گیرد و روان شناسان می توانند آن را با ابزارهای نرمی بررسی و بیماری های آن را معالجه و درمان کند.
اما روح مقامی برتر و از حوزه فرامادی است و چنان که قرآن تعبیر می کند از عالم خلق بیرون در مجموعه عوامل امر داخل می باشد. از این روست که خداوند می فرماید: و یسالونک عن الروح قل الروح من امر ربی؛ از تو درباره روح می پرسند بگو آن از امر پروردگار من است.
بیماری های انسانی از این رو به دو دسته بیماری های روحی و بیماری های روانی دسته بندی می شود. بیماری روحی بیماری هایی است که روح را از سلامت فطری بیرون می برد و وضعیت کلی بشر را از حوزه بشریت و ماهیت بشری بودن خارج می سازد. گاه از آن به پلیدی ذاتی نیز یاد می شود. این دسته از بیماری ها در این مقاله و نوشتار مورد نظر نیست و مجال دیگری را می طلبد.
اما بیماری های روانی را می توان به دو دسته تقسیم کرد؛ زیرا عوامل موثر در آن می تواند عواملی در حوزه بیماری های مرتبط با جسم و فیزیک باشد و یا مرتبط به عقاید و بینش و نگرش. به این معنا که عوامل موثر آن می تواند برخاسته از وضعیت جسمی فرد و متاثر از آن باشد که با درمان های غذایی و دارویی قابل درمان است و یا می تواند برخاسته از بینش و نگرش فردی باشد که در حوزه روان شخص اثر گذاشته و امکان درمان از راه دارو نیست و می بایست تنها با استفاده از درمان های عقیدتی آن را بازسازی کرد.
از این روست که به نظر می رسد که میان افسردگی برخاسته از جسم و یا دیوانگی برخاسته از جنون و جن زدگی تفاوت گذاشت. به این معنا که اسکیزوفرنی و یا شیزوفرنی بیماری های روانی هستند که می تواند برخاسته از عوامل جسمی و یا اعتقادی باشد.

ادامه مطلب...